In de lente van 2020 zou hij naar Oudenbosch in Nederland komen. Duizend katholieken hadden zich aangemeld. Op het laatste moment kon de happening niet doorgaan wegens corona.  Het enthousiasme over “Als God renoveert” was enorm. In dit boek spitste James Mallon zich toe op een aantal basiselementen die een nieuw élan voor de kerk konden bevorderen. Het ging over identiteit, missie en leerling van Jezus worden. Het succes was enorm. Vooral het enthousiasme dat JM uitstraalde leek een algemene revival van de katholieke kerk in te luiden. Ook de bisschoppen deelden het enthousiasme. In plaats van een krimpende kerk waarmee ze in de laatste decennia te worstelen hadden zagen ze kansen  voor een nieuw élan.

Ondertussen ligt zijn tweede boek op de toonbank “Missionaire kerk meer dan parochie alleen.” Dit boek zet een stap verder. De blik wordt resoluut naar buiten gericht, naar de wereld waarbij de kerk dient aan te sluiten. Het doet denken aan het lezen de tekenen van de tijd die we dienen te begrijpen en die de roeping van de kerk mede gestalte geven. Wie met deze verwachting aan het boek begint, blijft echter op zijn honger. Het gaat wel degelijk over de kerk als instituut. Zij dient de mogelijkheden tot rationalisering en aanpassing met beide handen te grijpen. Dat is een behoorlijke uitdaging. De situatie vandaag is veel nijpender geworden dan ten tijde van het eerste boek. Althans dat is de toon waarmee dit boek van wal steekt. Gedragen door de hoop laat de auteur zich evenwel niet afschrikken door de tanende betekenis en invloed van de kerk.

Van onderhoud naar missie

James Mallon neemt de situatie van de kerk ernstig. Zonder valse excuses. De fenomenen zijn algemeen gekend. Een ongeziene kerkverlating, leegstaande kerkgebouwen, een schrijnend tekort aan professionele krachten, de ontgoocheling bij veel gelovigen over de stilstand van het beleid, de verontwaardiging over het seksueel misbruik. Het kerkelijk instituut ligt onder vuur. Enkele voor de hand liggende aanpassingen zijn gebeurd. Parochies worden in grotere eenheden samengevoegd, priesters moeten focussen op de echt pastorale taken, leken dienen waar mogelijk verantwoordelijkheid op te nemen, uiteraard met de goedkeuring  van de pastoor of de bisschop. Maar al deze zaken volstaan niet. Er is een veel radicaler vernieuwing nodig. “Van onderhoud naar missie “ is het motto. We kunnen in geen geval bestendigen wat “altijd” is geweest. We moeten de stap zetten naar een missionaire kerk. De kerk moet naar buiten treden. Het is de enige manier waarop ze nog toekomst kan hebben. Dit onderstelt een nieuwe visie, een herziening van de structuren en een degelijk leiderschap. Dat zijn de thema’s die breedvoerig beschreven worden.

Wie veel tijd heeft kan zich verdiepen in de persoonlijke ervaringen die de auteur meegeeft. Deze ervaringen uit zijn pastorale praktijk mogen gelden als illustratie van de inzichten die hij ontleent aan de gedragswetenschappen. Voor de drie voornaamste thema’s (visie, herziening van de structuren en leiderschap) zijn de inzichten van deze wetenschappen een belangrijke hulp. Ze helpen de noden en de mogelijkheden van de kerk onder ogen te zien en er mee om te gaan. Met JM hebben we een goede gids. Hij kan namelijk een behoorlijk palmares voorleggen van de verschillende functies en verantwoordelijkheden die hij heeft mogen waarnemen. Niet alleen als pastoor maar ook als bisschoppelijk gedelegeerde en ook uit de vele reizen in de hele wereld waar hij zowat alle denkbare kerksituaties heeft mee gemaakt.

Bedenkingen

Een missionaire kerk.

Een kerk met een missie. Het zijn sleutelwoorden doorheen het boek. Hoe ziet JM dit? Zoals de leerlingen in het evangelie werden uitgezonden om de goede boodschap aan de mensen kenbaar te maken, zo geldt dezelfde opgave voor gelovigen vandaag. Jezus’ woorden zijn nog steeds relevant. Men kan zich natuurlijk afvragen of Jezus’ woorden iets vandoen hebben met een kerkinstituut! Hij heeft het vooral over het Rijk Gods. Rijk Gods heeft in geen geval de betekenis van een andere wereld hierboven of hierna. Rijk Gods is veeleer een gebeuren. Het is als een zeldzame bloem die af en toe de kop opsteekt tussen de straatstenen. Wie het merkt wordt geraakt door de schoonheid en de kwetsbaarheid ervan. Het gaat niet over een instituut. Dat kerkinstituut is echter de biotoop waarin JM leeft. Het verschil is groot. Wat kan dan de betekenis zijn van die woorden van Jezus vandaag? Ze kunnen in geen geval functioneren als duidelijke richtlijn voor de zending van de kerk. Ze bieden inspiratie op voorwaarde dat de vertaalslag van Jezus’ woorden naar de huidige situatie wordt gemaakt. Het gaat toch wel om grondig verschillende situaties. Misschien is het juist de missie van de geloofsgemeenschap zich hierop toe te leggen.

Het is niet duidelijk of dat volgens de auteur behoort tot zijn begrip van missie. Zo het al helder wordt wat hij überhaupt onder missie verstaat, dan is de richting ervan heel duidelijk. Vanuit de kerk naar de wereld. Van dialoog is geen sprake. Noch van het herkennen en erkennen van de tekenen des tijds. Het had nochtans boeiend kunnen worden een dialoog op te zetten over een aantal thema’s die vandaag van vitaal belang zijn voor iedereen. Nu ziet het er uit alsof het buitengebeuren geen rol speelt in de kerkbeleving. Er is nochtans heel wat waarbij een profetische stem de vinger op de vele wonden van onze wereld kan leggen. Zoveel thema’s die brandend actueel zijn. Het kan toch niet de bedoeling zijn dat kerkmensen opgesloten zitten in een sacristie waar ze zich met punten en komma’s bezig houden.

Een multireligieuze wereld

“Uit het oosten en het westen, het noorden en het zuiden zullen ze komen en ze zullen aan tafel genodigd worden in het koninkrijk van God” (Lc. 13, 29). Wat kan missie betekenen in een samenleving die onomkeerbaar multicultureel en multireligieus is? Betekent missie dat gelovigen proberen andersdenkenden te winnen voor het geloof in Jezus Christus? Op verschillende plaatsen doorbreekt de Bijbel de grenzen van de eigen religie naar andere volkeren toe. De wereld is niet alleen sociologisch veranderd, verschillende godsdiensten en levensovertuigingen hebben elkaar leren kennen en waarderen. Er is toch maar één God die de God is van alle mensen? Wederzijdse waardering heeft zelfs geleid tot gezamenlijke initiatieven van culturele, sociale en religieuze aard. Gaat dit niet in de richting van samenwerking zoals gesuggereerd bij de profeet Jesaja: “De Heer richt op zijn berg een maaltijd aan voor alle volken” (25,6). Ik weet niet of JM missie verbindt met deze toenadering tot elkaar en er eventueel  zelfs een stimulerende rol in wil spelen ?

Theologische achtergronden

Er worden geen vragen gesteld bij het theologisch raamwerk waarbinnen JM zich als gelovige situeert. We blijven binnen de vaste lijnen van de katholieke doctrine. Het blijkt uit de vanzelfsprekendheid waarmee de beleving van de sacramenten ter sprake worden gebracht. Nochtans zou de leegloop van de kerken hiermee te maken kunnen hebben. In enkele bloeiende geloofsgemeenschappen die me bekend zijn blijkt het vormen van gemeenschap een essentiële factor te zijn. Ook probeert men zorg te dragen voor de woorden die in een dienst gebruikt worden. Hoort het niet tot de missie van de kerk dat er grondig nagedacht wordt over de gelijkwaardigheid van vrouwen en mannen? Ook wat het ambt betreft? In het boek wordt met geen woord gerept over mogelijke ontwikkelingen in deze materie. Blijkbaar zijn dat voor JM geen relevante vragen. Zoals dat ook het geval is voor de plaats en de functie van de bisschoppen, die soms wel een kritisch geluid moeten incasseren, maar wiens gezag en functie niet ter discussie staat.

Ook de wereldkerk is belangrijk, lezen we. Inderdaad een mooi begrip, dat echter al te vaak als juridische entiteit gezien wordt. Uit zijn vele reizen weet JM ongetwijfeld dat er nogal ruimte gegund wordt aan, of genomen wordt door, lokale kerken. Verwonderlijk is dat niet wanneer we zien welke speling er is onder de verschillende kerkgemeenschappen uit de beginperiode van de christelijke beweging. Paulus, die het nochtans uitvoerig heeft over kerkelijke organisatie komt in dit verband helemaal niet aan bod. Misschien omdat Paulus vrouwen als die verantwoordelijk in de kerkgemeenschap aanstelt. Het thema keert terug in het synodaal proces. De Duitse bisschoppen onder leiding van Reinhard Marx, pleiten voor de gelijkheid van mannen en vrouwen, ook wat het ambt betreft. Stemmen genoeg die perspectieven naar de toekomst openen.

Ignace D’hert o.p.