Jan Degraeuwe
Zondag 17 november

Hoe kan je mensen ertoe aanzetten gezonder te gaan leven? Je kan proberen hen te overtuigen met wetenschappelijke studies, maar dit werkt niet altijd. Je kan de kwalijke gevolgen van hun levensstijl wat in de verf zetten, zeggen dat het slecht zal aflopen als ze de raadgevingen in de wind slaan. De apocalyptiek is het literaire genre dat deze regel op meesterlijke wijze toepast door het beeld van een catastrofe op te roepen. Apocalyptische teksten beschrijven een onheilspellend toekomstbeeld over de ondergang van de wereld en de definitieve komst van God op aarde. De korte lezing uit de profeet Maleachi is hier een goed voorbeeld van. In de voorgaande delen van zijn betoog heeft Maleachi het wangedrag van Israël aangeklaagd en nu schildert hij de totale vernietiging: “Geen wortel of tak zal er van hen overblijven.” Apocalyptische verhalen worden vaak opzij gezet als doemdenken, maar dit klopt niet. Als we verder luisteren naar Maleachi horen we dat het tij kan keren. De catastrofe wordt uitgebeeld om aan te zetten tot verandering, tot bekering, en zo blijft er hoop want “voor wie ontzag heeft voor de naam van de Heer, zal de zon stralend opgaan.” De voorgeschreven lezing laat een stukje van het laatste vers weg: “Huppelend als kalveren die op stal hebben gestaan zullen jullie naar buiten komen.” Als dat niet hoopgevend is!

In de evangelielezing spreekt Jezus apocalyptische taal: “Geen steen zal op een ander gelaten worden”. De evangelielezing begon nogal bruusk. Leerlingen en volgelingen van Jezus kijken vol bewondering naar de tempel in Jeruzalem. Koning Herodes de Grote had de tempel schitterend verbouwd en verfraaid. De bedevaarders hadden ook wijgeschenken of ex-voto’s geschonken. Maar Jezus lijkt niet onder de indruk. Hij voorspelt de verwoesting van de tempel, de centrale plaats van de religieuze beleving, de navel van de wereld zoals de tempel soms genoemd wordt. Toen Lucas zijn evangelie schreef, hadden de Romeinen de tempel en Jeruzalem reeds verwoest. Lucas wil Jezus hier niet voorstellen als een voorspeller van de toekomst. Door Jezus over de verwoesting van de tempel te laten spreken, kan Lucas de kritiek van Jezus op het kerkelijke establishment extra in de verf zetten. Als Jezus even tevoren in de tempel spreekt, trekt hij van leer tegen de schriftgeleerden. Hij zegt dat ze graag pronken in mooie gewaden, ervan houden gegroet te worden op het marktplein en vooraan te zitten in de synagoge. Jezus verwijt hen vooral dat ze de huizen van de weduwen opeten. Het catastrofale einde van tempel en stad bekrachtigt Jezus’ oordeel over de religieuze leiders.

Jezus spreekt wel over de verwoesting van de tempel, maar wil niet antwoorden op de vraag “Wanneer zal dat gebeuren?” Hij waarschuwt om niet in paniek te raken als het onheil losbarst. Lucas brengt hier een afscheidsrede van Jezus waarin realistisch maar toch hoopvol wordt vooruitgekeken naar de toekomst. Het leven van de eerste christenen is een actualisatie van het leven van Jezus, daarom vermeldt Lucas de moeilijkheden waarmee de jonge kerk te kampen had. Bij het uitdragen van het evangelie kwamen de volgelingen van Jezus zwaar in botsing met de Joodse gezagsdragers. Jezus spreekt woorden die herinneren aan de zaligsprekingen: “Jullie zullen door iedereen worden gehaat omwille van mijn naam. Maar geen haar van je hoofd zal verloren gaan”. Jezus sprak zijn leerlingen en volgelingen moed in. Zij durfden de blijde boodschap uitdragen van Jeruzalem tot Rome.

Apocalyptische verhalen maken ons wakker en dagen ons uit om het over een andere boeg te gooien. De apocalyptische stijl wil mensen oproepen om hun leven te veranderen. Ik wil dit illustreren met een aangepaste versie van het verhaal van Noach en de ark zoals Günther Anders (1902-1992) het vertelt. Günther Anders leefde van 1902 tot 1992. Hij moest als Jood Duitsland ontvluchten en was erg bezorgd over de toenemende dreiging van een atoomoorlog na de Tweede Wereldoorlog. Omdat vele mensen hun onrust hebben uitgesproken is deze dreiging nu bezworen. Vandaag zijn er weer andere dreigingen. We mogen ze niet wegmoffelen, niet in paniek slaan, maar tot actie overgaan.

Noach was het beu om de onheilsprofeet te spelen en altijd maar te waarschuwen voor de komende catastrofe, want niemand nam hem ernstig. Op een dag kleedde hij zich in zak en as. Zich zo in rouw kleden mocht alleen als je kind of je vrouw overleden was. Als hij zo in de stad toekwam, was hij al vlug omringd door mensen die hem vroegen wie gestorven was. Noach zei dat er velen dood waren en dat zij zelf dood waren. Dit wekte hilariteit en de omstaanders vroegen wanneer die catastrofe dan wel had plaatsgevonden. Hierop zei Noach: “Morgen”. Iedereen was verbluft en Noach ging verder met luide stem: “Overmorgen zal de zondvloed iets zijn dat er geweest is. Als de zondvloed er geweest is, zal al wat er nu is nooit bestaan hebben. Als de zondvloed alles zal meegesleurd hebben, zal het te laat zijn om te treuren, want er zal niemand meer zijn. Ik ben naar jullie gekomen om de tijd om te keren, om te treuren over de doden van morgen. Overmorgen zal het te laat zijn.” Hierop ging Noach naar huis veegde de as van zijn hoofd en ging naar zijn werkplaats. ’s Avonds klopte een timmerman aan zijn deur en zei: “Ik kom je helpen bij het bouwen van de ark, zodat het niet waar wordt”. Iets later kwam er een dakwerker die zei: “Het regent al in de bergen, ik kom je helpen zodat het niet waar wordt”.

Noach had ondervonden dat gewoon waarschuwen weinig teweegbracht. Daarom riep hij een beeld op over de dag ná de zondvloed, de dag dat iedereen verdronken zal zijn.

In zijn homilie tijdens de openingsmis van de Amazonesynode sprak paus Franciscus apocalyptische taal; niet over een zondvloed, maar over het vuur van de wereld. Verwijzend naar de branden die onlangs grote delen van het Amazonegebied verwoestten, zei de paus: “Dit is niet het vuur van het Evangelie. Gods vuur wordt gevoed door eerlijk delen, niet door winstbejag. Het vuur dat vernietigt, laait op als mensen alleen hun eigen ideeën willen promoten, hun eigen groep willen vormen en diversiteit vernietigen om alles en iedereen uniform te maken. “

In de samenvatting van het synodedocument over de Amazone lezen we: “Integrale ecologie is geen extra weg die de kerk kan kiezen voor de toekomst, maar is de enige mogelijke manier om de regio te redden van rovende ontginning, van onschuldig bloedvergieten en van de criminalisering van de verdedigers van de Amazone. De kerk moet de centrale rol van de Amazone-biotoop voor de planeet bevorderen en de internationale gemeenschap aanmoedigen om nieuwe economische middelen aan te reiken om de klimaatverandering te stoppen.”

Zoals de eerste christenen moeten wij ook de blijde boodschap actualiseren. De klimaatopwarming en de ecologische crisis zijn de grote uitdagingen van onze tijd. Zoals Noach moeten wij ons een voorstelling maken van de dag ná de ecologische catastrofe. Dat zal ons aanzetten om arken te bouwen voor het milieu en zo de catastrofe te vermijden.