’t Is weer de tijd van het jaar waarin een soort weemoed ons overvalt. In deze korte en vaak ook donkere dagen stappen we even uit de tgv van het leven om met aandacht te verwijlen bij hen die onzichtbaar met ons meereizen, in onze herinneringen, in ons gemis. Mensen die ons zeer nabij waren, geliefden die onze dagen kleurden, en er nu niet meer zijn. We plaatsen bloemen op hun graf, steken een kaarsje aan bij hun foto, en worden stil. Dankbaar, misschien ontredderd omdat het verdriet en de pijn blijven duren. Omdat er geen hoop overblijft op een nieuwe en levende band met hen. Ons leven loopt net als dat van wie ons voorgingen, op de dood uit. Point final.
Het feest van Allerheiligen biedt echter een ander perspectief. Het vertelt ons dat er leven is ondanks de dood. Het viert dat wat in het leven geheiligd werd, bij God toekomst heeft. Alle leven is geborgen in Gods schoot waaruit het ooit is voortgekomen en ook weer terugkeert.
Dat geldt niet alleen voor een selecte club voorbeeldige mensen die de kerkelijke kalender van officieel verklaarde heiligen haalt. Dat geldt als mogelijkheid voor elke christen. Vroeger sprak men een beetje mercantiel over ‘zijn hemel verdienen’. Mensen zouden dan goede daden doen, offertjes brengen, om zo een gegeerd entreekaartje voor de hemel te bemachtigen. Over dat soort boekhouding wil ik het niet hebben, al wijst die uitdrukking er ons toch wel terecht op dat het heilige te maken heeft met een vruchtbare levenshouding en niet alleen met vrome intenties.
Drie jaar geleden (2018) richtte paus Franciscus zich in een brief tot de gelovigen. Deze brief draagt de titel: Gaudete et Exsultate: Verheugt u en Juicht. De kerngedachte van dit document is dat heiligheid niet alleen gereserveerd is voor erkende heiligen maar voor iedereen bereikbaar is. ‘Heilig zijn’ betekent immers een leven leiden, toegewijd aan God, in de concrete situatie waarin we ons bevinden. Hiervoor hoeven we trouwens helemaal niet perfect te zijn. Mensen zonder gebreken bestaan immers niet. Als dusdanig zijn wij allemaal tot heiligheid geroepen, aldus de paus.
De titel van de pauselijke brief - Verheugt u en juicht - is ontleend aan het laatste vers van de acht Zaligsprekingen uit het Evangelie van Matteüs zoals we dat vandaag beluisterden. Deze Zaligsprekingen noemt paus Franciscus de ‘identiteitskaart’ van de christen.
Er is een manier om de Zaligsprekingen te interpreteren die de associatie oproept met een melige of wollige levenshouding. Alsof er met zachtmoedigheid en barmhartigheid een soort lijdzaam ondergaan van het leven gepredikt wordt, een soort passieve aanvaarding van pijn, verdriet, onrecht, van haat en zelfs van vervolging. Deze visie mist de pointe.
Als we de Bergrede verder lezen zien we immers dat de context van de Zaligsprekingen er één is van verzet. Verzet ten tijde van Jezus tegen vele vormen van onrecht en gewelddadige onderdrukking. Niet het gewapend verzet waartoe een deel van het joodse volk zich liet verleiden in een oorlog tegen de Romeinen en die verschrikkelijke bloedbaden veroorzaakte. Maar het mentale, spirituele verzet dat verdriet, landroof, armoede, onrecht erkent en benoemt maar niet het laatste woord geeft. Het geweldloze verzet waarmee mensen, ongeacht hun toestand, hun menselijke waardigheid overeind houden en weigeren zichzelf of een ander te laten herleiden tot ‘een stuk ongeluk’.
Het geluk dat de Zaligsprekingen beloven is geen instant-product maar evenmin een uitgestelde beloning. Deze verzen tekenen wegen naar vrijheid en naar waarheid. En die wegen bewandelen vraagt moed en creativiteit. Hier wordt naar een vervulde en vervullende manier van leven gewezen. Waarin zich op de meest onverwachte momenten iets manifesteert dat ‘heilig’ is, dat van een andere orde is, dat zich niet laat definiëren maar waarvan je enkel kan zeggen dat het met God te maken heeft. Het ‘heilige’ geeft zich in christenen en in andersgelovigen. Het geeft zich in de Palestijnse boer die op het laatste stukje grond dat niet onteigend werd een bord plaatst: We refuse to be enemies. Wij weigeren vijanden te zijn wat de staat Israël ook over ons mag zeggen. Of dichterbij in dezelfde woorden van slachtoffers van de aanslagen in ons land op 22 maart: wij weigeren te haten.
De levenshouding waartoe de Zaligsprekingen uitnodigen zijn wegen naar heiliging. God deelt zich in het leven van mensen en soms mogen we dat ervaren. Dat vieren we vandaag.
