Het is een traditie geworden het liturgisch jaar af te sluiten met het feest van Christus Koning. Een waardige afsluiter, zo lijkt het. Toch roept het feest dubbele gevoelens op. Velen onder ons herinneren zich de tijd dat het feest nog werd gevierd, en plein public, ondersteund door tal van christelijke organisaties. Met optochten, militaire escortes, vlaggen, tromgeroffel en trompetgeschal. De aanwezigheid van het christelijk geloof was een vast maatschappelijk gegeven. Het was niet alleen uitdrukking van geloof. Het was ook een publiek statement. Wellicht vooral dat laatste.
Christus Koning werd als feest ingesteld door paus Pius XI in 1925. Officieel naar aanleiding van de verjaardag van het eerste groot concilie van de kerk in 325: het concilie van Nicea. Maar reeds in de eerste regels van de encycliek die bij die gelegenheid hoort komt de ware bedoeling aan het licht. De paus heeft hij het over “de stortvloed van ellende waarmee de wereld wordt overstelpt, die erin bestaat dat de meeste mensen Jezus Christus zowel uit hun persoonlijk gedrag als uit de maatschappij hebben gebannen.”
Inderdaad. In 1922 is Mussolini begonnen aan zijn verovering van Italië en aan zijn opmars naar Rome. Het zal, in de ogen van de paus, niet lang meer duren eer de trompetten van het nationaalsocialisme schallen en de atheïstische bewegingen de plak zwaaien. Er is dringend een tegengewicht nodig: het uur van de katholieke actie heeft geslagen. Dat betekent: mobilisatie van de katholieke verenigingen, jongeren en ouderen, om front te vormen tegen het goddeloze atheïsme. Zij een Führer, wij een koning! Het kenmerkt de sfeer van de jaren 30-40.
Het is moeilijk te verzoenen met de sfeer van het Johannesevangelie van vandaag. Jezus lijkt in niets op de koningen die in Israël de scepter zwaaien, noch op de dictators die in Europa de macht willen grijpen. Heersers die het alleen om macht te doen is, en zich van het gewone volk nauwelijks iets aantrekken. Als in Israël uitgekeken wordt naar de Messias, dan hoopt men op een leider die herder is.Iemand die het opneemt voor kleine mensen, die bereikbaar is; die hoop geeft aan mensen zonder perspectief. Dat is de Messias die waarheid uitstraalt.
In zijn gesprek met Pilatus heeft Jezus het daarover. Over de waarheid die hij brengt. Waarheid is voor hem geen abstracte theorie. Jezus maakt de waarheid zichtbaar in zijn omgang met mensen. Hij toont het op eminente wijze door de voeten van zijn leerlingen te wassen. Een sprekend voorbeeld hoe hij waarheid verstaat. Pilatus begrijpt er niets van. Hij stelt dan ook Jezus de vraag: wat is waarheid? Misschien denkt hij aan waarheid als een wiskundige formule of een filosofisch traktaat. Waarheid heeft te maken met een betekenis, een zin die mensen perspectief geeft. Waarheid moet gedaan worden. “Wie de waarheid doet gaat naar het licht” zegt Jezus.
In die zin wil Jezus koning zijn. Door mensen samen te brengen die waarheid in praktijk brengen. Door gemeenschap te vormen. Een gemeenschap die zich niet beperkt tot het katholicisme of het protestantisme en ook niet tot de vrijzinnig humanisme. Maar een gemeenschap van mensen die zich verantwoordelijk voelen voor het algemeen welzijn. Daar hebben christenen niet het monopolie van. Overal laten mensen zich aanspreken door de zorg voor medemensen, voor het milieu, voor de toekomst: in andere godsdiensten of levensvisies. Het is dan ook verheugend vast te stellen hoe er nieuwe vormen van verbondenheid ontstaan vanuit een gedeelde solidariteit. Er is verbondenheid die grenzen van vroeger achter zich heeft gelaten. In elk geval de grenzen waartegen Pius XI ten strijde trok.
Sinds enkele jaren hebben in Gent verschillende groepen van uiteenlopende signatuur de handen in elkaar geslagen om in de winterperiode een “babbelsoep” te organiseren. Gedurende enkele weken wordt op zaterdagvoormiddag, aan de ingang van een kerk op straat soep aangeboden aan passanten. Zo hopen we met hen in gesprek te gaan. Op die manier is er een samenwerkingsverband gegroeid tussen de Dominicaanse gemeenschap, de protestantse kerk, Turkish Ladies (moslima’s), de Pakistaanse moskee en de Vrijzinnige humanisten. We leren niet alleen hulpbehoevende mensen kennen, maar ook mensen van andere gezindheden. Dank zij een gedeelde inzet voor het algemeen belang.
De tijd van de agressieve houding tussen de verschillende zuilen ligt achter ons. Als het beeld van Christus koning vandaag nog betekenis kan hebben, dan is het veeleer door mensen samen te brengen dan door verdeeldheid te bevestigen. Dat is toch ook de grondtoon van wat Jezus duidelijk probeert duidelijk te maken aan Pilatus. Het is tevens een uitnodiging voor ieder van ons.
