In de lezing uit het boek Deuteronomium hoorden we dat de eerste vruchten van het land aan God worden aangeboden. Het volk drukt hiermee zijn dankbaarheid voor de gelukte oogst uit. De boer heeft alle zorg besteed aan zijn gewassen, maar hij kent hun kwetsbaarheid. Hij is zich ook bewust van zijn afkomst; hij was een zwervende Arameeër. Abraham trok weg uit zijn geboortestreek, Mozes leidde het volk weg uit de slavernij van Egypte. Het joodse volk beleeft zijn geschiedenis van vallen en opstaan als een tocht naar vrijheid onder leiding van God. Jezus staat in deze traditie. Hij is opgegroeid in het joodse geloof en Hij is vertrouwd met de Schriften. Bij zijn doop in de Jordaan klonk een stem “Gij zijt mijn Zoon, de welbeminde, in U heb ik mijn behagen gesteld.” In zijn openbare leven zal zijn relatie met God steeds duidelijker worden. Als vertegenwoordiger van de Vader, zal Jezus zich krachtig opstellen. Dit is het thema van het verblijf in de woestijn dat we daarnet hoorden.
Jezus verblijft veertig dagen in de woestijn. De zondvloed duurde veertig dagen, Mozes bleef veertig dagen op de Sinaï, Elia verbleef ook veertig dagen in de woestijn. Veertig dagen is in de Bijbel de symbolische duur van een beslissende periode. In de woestijn bereidt Jezus zich voor op zijn openbaar leven, Hij maakt er een nieuw begin. In het oerbegin “zweefde Gods geest over het water”, nu “wordt Jezus door de Geest naar de woestijn geleid”. Waarschijnlijk heeft Jezus aan zijn leerlingen verteld hoe hij in de woestijn geworsteld had om met zijn roeping in het reine te komen. Lucas stelt deze worsteling voor als een veertig dagen durende beproeving door de duivel die culmineert in een drieledig gesprek met de duivel. Maar wie is die duivel? Het Griekse woord ‘diabolos’ betekent lasteraar, letterlijk kan je hem een ‘uiteenwerper’, een ‘tegenwerper’, een ‘tegenstander’ noemen. De duivel tracht iemands goede naam te besmeuren. Deze ondermijnende manier van werken kennen we uit het verhaal van Job waarin de duivel ook als tegenstander optreedt. De duivel twijfelt aan de vroomheid van Job, hij zegt dat Job vroom is omdat het hem voor de wind gaat, als hij tegenslag zou kennen, zou het vlug afgelopen zijn met zijn vroomheid. God geeft de duivel de toestemming om Job te testen. De duivel is een tester, iemand die wil nagaan of het niet alleen maar schone schijn is.
In het evangelieverhaal van vandaag probeert de duivel een wig te drijven tussen Jezus en de Vader. In de drie testen zal Jezus tonen dat Hij sterk staat en dat zijn hechte relatie met de Vader niet kan verbroken worden. Spontaan zou je denken dat de duivel zou betwisten dat Jezus de zoon van God is, maar dat doet hij niet. Tweemaal zegt hij: “Als je de zoon van God bent”, en dan geeft hij zijn invulling van wat Jezus als zoon van God zou moeten doen. Voor de duivel heeft een zoon van God onbegrensde macht en mag hij alles naar zijn hand zetten. Jezus ziet het anders, hij wil zich niet manifesteren als een held of een krachtpatser, en daarom dient hij de duivel van antwoord door enkele belangrijke zinnen uit het boek Deuteronomium te citeren. In de drie gevallen heeft Jezus het voorstel afgewezen, maar het is belangrijk om na te gaan wat Jezus in elk voorstel afwijst en wat zijn alternatief is.
De eerste test. De duivel zegt: ”Zeg tot deze steen dat hij een brood wordt.” Als iemand je na veertig dagen vasten over een mals broodje spreekt, slaat je verbeelding op hol. We kennen Jezus als iemand die ging eten en drinken bij zondaars en tollenaars. Hij pleitte voor soepelheid bij het toepassen van regels. Toen een grote menigte hem was gevolgd, zorgde hij ervoor dat iedereen te eten had. Was het voorstel van de duivel om een steen in brood te veranderen dan zo verschrikkelijk? Brood delen wil Jezus altijd, maar hij wil niet dat het brood het laatste woord heeft, dat alles alleen maar zou draaien om brood op de plank. De duivel stelt de middelen die nodig zijn om te leven voor alsof ze het leven zelf zijn. Daarom antwoordt Jezus: “Een mens leeft niet van brood alleen, maar van alles wat de mond van de HEER voortbrengt.” Zoals elke vrome jood wil Jezus de Thora, de Wet van Mozes, overwegen en ernaar handelen.
De tweede test. Israël was deel van het Romeinse Rijk en de keizer heerste over de wereld, maar nu zegt de duivel dat hij over gans dat gebied heerst en het kan geven aan wie hij wil. Dit is een mooi verpakt politiek statement; de Romeinse bezetter en alle andere bezetters krijgen hiermee een veeg uit de pan. Nog steeds gaat de wereld gebukt onder leiders met onstilbare machtshonger. Jezus wil geen heerschappij uitoefenen over alle koninkrijken der aarde, hij wil gerechtigheid en antwoordt: “Heb alleen ontzag voor de HEER, uw God, dien Hem en zweer alleen bij zijn naam.” Ongebreidelde macht uitoefenen past niet voor een christen.
De derde test speelt zich af in Jeruzalem, dit is ongetwijfeld een verwijzing naar de finale beproeving van Jezus, het lijden en sterven. De duivel pakt het strategisch aan, als Jezus hem met bijbelcitaten antwoordt, zal hij er zelf ook eentje citeren en hij kiest psalm 91, een psalm vol vertrouwen: “Hij vertrouwt je toe aan zijn engelen, die over je waken waar je ook gaat”. Ook al heeft Jezus een groot vertrouwen in God, hij doorziet dat de duivel dit vertrouwen voor het karretje van de eigen glorie wil spannen. Jezus was niet uit op spektakel, hij wilde zichzelf niet bewijzen met religieuze wonderen. Hoe vaak hebben mensen niet hun eigen plannen goedgepraat met verwijzingen naar God? Tot op vandaag wordt over geopolitieke conflicten een religieus sausje gegoten. Dat is God uitdagen.
Het verhaal eindigt met de aftocht van de duivel. “Hij verwijderde zich van hem tot de vastgestelde tijd” hoorden we. In het Grieks staat er “tot de kairos”, ‘de kairos’ is het geschikte moment, het moment waarop je een beslissende keuze kan maken. Voor wie naar de duivel kijkt is dat het geschikte moment om zijn slachtoffer aan te pakken. Voor wie naar Jezus kijkt is dat het moment waarop hij de uiterste consequentie van zijn keuze zal moeten opnemen, dat zal zijn lijden in Jeruzalem zijn.
Ook voor ons zal er af en toe een ‘geschikt moment’ zijn. Als we moeten kiezen voor het waardevolle en niet voor brood alleen. Als we moeten kiezen voor een eerlijk bestuur en niet voor machtsspelletjes. Als we moeten kiezen voor vertrouwen zonder spektakel.
Laten we in deze viering bidden dat we op het beslissende moment de goede keuze durven maken.
