Op weg naar een synodale kerk: de slagzin voor allen die zich inzetten voor een levendige geloofsgemeenschap. Paus Franciscus is één van de voortrekkers. Opvallend is dat, want hij opent hiermee de weg naar een kerk waarin hij niet langer alléén aan het hoofd staat. Sterker nog, hij pleit voor een samengedragen verantwoordelijkheid waarin lokale kerken meer armslag krijgen. Geen paus  buiten of boven de kerk, maar een “primus inter pares” (de eerste onder gelijken). Hij sluit hiermee aan bij een verzuchting die reeds geruime tijd leeft aan de basis. Het seksueel  misbruik en de manier waarop daarmee is omgegaan zijn een onmiskenbare trigger die wijst naar een grondige hervorming van de kerkelijke structuren.

De kerk is uiteraard geen democratie maar ze kan alleen maar haar profijt doen door een aantal democratische beginselen in haar schoot te integreren. In een recent document van de Duitse kerk wordt dit beginsel nog verder toegepast op heel concrete kerkelijke situaties. Het gaat onder meer over de gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen, ook wat het kerkelijk ambt betreft. Of over de openheid voor de goddelijke openbaring die niet alleen te vinden is in de Bijbel en kerkelijke traditie maar ook in de tijdgeest en de geloofszin van de gelovigen (sensus fidelium).

Vanuit deze achtergrond lezen we enkele teksten die licht kunnen werpen vanuit de beginsituatie van de Jezusbeweging. De lezingen brengen ons bij twee sleutelfiguren. Jezus en Paulus. Het is een gekende vraag die soms gesteld wordt: wie heeft nu eigenlijk de kerk gesticht? Het is duidelijk dat ze elk hun bijdrage hebben gehad in het ontstaan van de Jezusbeweging. De lezing uit het evangelie van Johannes en het fragment uit de Handelingen roepen heel verschillende betekenissen op. Beide staan aan de wieg van Jezusbeweging. Maar elk met een eigen inhoud en een eigen aanpak. Van Jezus weten we dat hij niet als “cavalier seul” is opgetreden. Hij heeft van in den beginne mensen rond zich verzameld als tochtgenoten en lotgenoten. Ze worden door hem op pad gestuurd. Niet als gezanten van een politieke droom. Niet om een nieuw instituut op te richten of een kerk te bouwen. Maar als getuigen van een nieuwe levensstijl. Die levensstijl hebben ze van Jezus geleerd. In het evangelie van Johannes vragen de leerlingen hem “waar houdt ge u op?” waarop Jezus antwoordt: “kom het zien”.(Joh 1,39). Door het vertoeven in zijn gezelschap geraken ze vertrouwd met de diepe inspiratie die hem beweegt en groeit er verbondenheid in de diepte. Dat drukt hij nogmaals uit in zijn afscheidsrede waaruit we vandaag lezen.

Paulus heeft een heel apart parcours doorlopen. Aanvankelijk staat hij heel afwijzend tegenover die beweging die kort na Jezus’ dood begint vorm  te krijgen. Hij is een vrome jood die zijn leven situeert in het perspectief van de Tora. Hij vindt het maar niks, de manier waarop die nieuwe groep omgaat met de Tora en hij wil hen zelfs krachtdadig een halt toe roepen. Tot het moment waarop hij een nieuw inzicht krijgt en zich zelfs tot deze beweging bekeert. Jezus de verworpene, de gekruisigde, is door God tot leven gewekt. Dat betekent dat hij de Christus is. Zijn opstanding uit de dood is dan ook het begin van een nieuwe wereld waartoe allen groepen zijn. Hij beschouwt het als zijn roeping deze boodschap uit te dragen: de wijde wereld in. Die boodschap is te mooi om opgesloten te blijven binnen het klein groepje van joodse christenen in Jeruzalem.

Petrus verbreidde het goede nieuws van Godswege tot aan de grenzen van het heilig land. Paulus en zijn gezellen spelen de hoofdrol in de verkondiging buiten de grenzen. Ze brengen het evangelie niet alleen aan de joden die her en der in Klein Azië leven maar ook onder de mensen die vreemde goden vereren. Lucas maakt nadrukkelijk melding in zijn Handelingen van de tegenkanting die Paulus en zijn gezellen te verteren hebben. Scheldpartijen en stenigingen, meestal op instigatie van de behoudsgezinde christen joden in Jeruzalem. Ondanks tegenkantingen bewerkt Paulus een transitie. Op weg naar een synodale kerk.

Paulus herziet zijn positie ten aanzien van zijn joodse verleden. Hij verwerpt geenszins de Tora, zeker niet. Maar hij is ervan overtuigd dat de Tora zijn  vervulling vindt in de liefde. Zo had ook Jezus geleefd. Paulus en Jezus: samen  bewerkstelligen zij een overgang, een nieuw begin.