De arme Lazarus en de rijke

 Voor de toehoorders vertelde Jezus een bekend verhaal. De Joden uit de havenstad Alexandrië hadden van een Egyptisch verhaal over oordeel na de dood een Joodse versie gemaakt en brachten dit mee naar Palestina. In hun verhaal wordt verteld over een arme Schriftgeleerde en een rijke tollenaar, Bar Ma’jan. Beiden stierven, maar voor de arme Schriftgeleerde was er geen begrafenis en nauwelijks een plaats waar hij kon worden neergelegd. De rijke daarentegen werd met veel pracht en praal begraven en beweend. Enkele dagen later had een collega-Schriftgeleerde een droom. Hij zag zijn vriend in een prachtige tuin zitten, genietend van frisse koelte en met alles aan schoonheid dat zijn ziel maar kon wensen. De rijke Bar Ma’jan stond aan de oever van de stroom en wilde naar het water om zijn dorst te lessen, maar elke keer week het water terug zodat de dorst hem bleef kwellen.

Dit verhaal was onder het volk heel populair en het is daarom boeiend na te gaan hoe Jezus daarop inspeelt, maar tegelijk een eigen parabel creëert volgens zijn eigen visie op de mens en het leven.

Allereerst spreekt Jezus niet over een gehate, rijke tollenaar, die eindelijk zijn verdiende loon krijgt, maar verbreedt Hij het probleem door te spreken over ‘een rijke’, die nooit moet werken, maar elke dag feestmaaltijden organiseert en daarbij gekleed is in een kostbare purperen bovenmantel en een onderkleed van fijn Egyptisch linnen. De man is geen afperser. Hij doet op het eerste zicht niets verkeerd. Enkel zijn totale onverschilligheid tegenover het lot van de anderen kan men hem verwijten. Zijn luxueuze leven heeft hem blijkbaar ongevoelig gemaakt voor het sociale onrecht dat zich rond hem afspeelt.

Een tweede wijziging die Jezus in het bekende verhaal aanbrengt is dat Hij niet spreekt over een arme Schriftgeleerde, maar een arme in de ruime zin. Niets wordt deze man gespaard. Wellicht was hij kreupel en was hij aan de voordeur van de rijke neergelegd, een beetje om er vanaf te zijn. Kreupel zijn werd beschouwd als een straf van God. Daarbij staat hij vol zweren en is hij dus onrein waardoor mensen hem zelfs niet durven aan te raken. Honden, waarvan Joden een grote afkeer hadden, komen aan zijn huid likken. Zelfs de broodkorstjes waar de feestvierders hun vingers mee afveegden en die ze onder tafel wierpen, werden hem niet gegeven. Niemand denkt aan hem, niemand geeft om hem.

Uitgerekend hij heeft in de parabel een naam: Lazarus, wat betekent ‘God redt’. In de parabel kiest God de kant van deze arme. Onwillekeurig moet je hierbij denken aan de zaligsprekingen bij Lucas. Het evangelie van Lucas wordt wel eens het evangelie van de armen genoemd. Lucas spreekt niet over ‘de armen van geest’ zoals Mattheüs, maar er staat ‘gelukkig jullie armen’, en na het prijzen van de armen, de bedroefden en verdrukten volgen bij Lucas de wee-spreuken: ‘wee, jullie, rijken’. Indien geloven in God en Jezus niet gepaard gaat met een sociale revolutie heeft dat geloof in Lucas’ ogen geen enkele waarde. God redt, zo is zijn naam. Maar Hij doet dit niet door een magische tussenkomst, maar is op een eminente manier aanwezig in de kwetsbaarheid, de vernedering en de ontmenselijking van deze man. Hij is aanwezig als appél, als vraag, als onrust die door geen redenering te stillen is.

Dat is het beeld dat Lucas van God heeft. Het is eigenlijk geen beeld. God is niet gezeten op een vaderlijke troon, Hij is niet in categorieën als goed, rechtvaardig enz. te vatten. Hij is appél, Uitnodiging, onrustig makende aanwezigheid.

Jezus brengt nog een derde verandering aan in het verhaal, misschien wel de belangrijkste. Als de rijke gekweld wordt en ziet hoe gelukkig Lazarus leeft, blijft hij nog alleen aan zichzelf denken. Hij vraagt om een druppeltje water. Pas daarna gaat zijn zorg uit naar zijn broers en het lot dat hen te wachten staat. Wie zijn echter die broers van de rijke? Jezus bedoelt daarmee duidelijk zijn toehoorders, maar geleidelijk ging de betekenis zich verbreden en worden alle latere hoorders van dit verhaal bedoeld. De klemtoon van de parabel ligt daardoor niet op de dreiging met hellepijnen, maar op de ethische verantwoordelijkheid hier en nu. De parabel wil iedereen die ze hoort oproepen de ogen te openen voor het onrecht dat zich in de wereld afspeelt.

De vergelijking met die andere parabel, de parabel van de barmhartige Samaritaan, ligt daarom voor de hand. Daar hadden de priester en de leviet misschien nog een excuus, omdat ze op weg waren naar de tempel waar ze de dienst moesten verzorgen en bang waren onrein te worden. In het geval van deze rijke is er geen enkele verontschuldiging. Zijn onverschillige, zelfgenoegzame houding is onvergefelijk.

De God van Jezus is echter helemaal anders. Hij heeft zijn lot verbonden met wie verslagen en vernederd buiten het leven worden geplaatst. In hun machteloosheid en weerloosheid toont Hij zichzelf op een unieke en appellerende wijze. Waarom zijn er zovele die dat niet zien? Moet er iets spectaculairs gebeuren, opdat mensen de ogen zouden open gaan? Het antwoord van Jezus is duidelijk: wie voor de Lazarus, die hij in zijn dagelijkse leven ontmoet, geen oog heeft, zal zich ook niet bekeren als diezelfde arme na zijn dood plots weer voor hem staat. Onverschilligheid doorbreekt men niet met een spectaculaire actie, een schokkende reclame of een schokkende foto. Er is enkel de aangrijpende uitnodiging, de weerloze vraag, de ontwrichtende opvordering. Dat is ‘wet en profeten’.

Marcel Braekers OP