Spotten met levensvragen
De Evangeliën vertellen ons veel over Jezus' debatten met de Farizeeën. We weten dat Jezus vaak boos op hen werd. De evangeliën vertellen ons minder over zijn contacten met de Sadduceeën. Bij hen is Jezus korter, maakt Hij zich er vlugger van af. Waarom?
De Sadduceeën waren de hogepriesters, de aristocraten, de rijken, de intellectuelen. De opstanding van de doden? Het betekende niet veel voor hen. Het geloof in de opstanding was het geloof van de Makkabeeën, het geloof van de Joodse revolutionairen tegen de Griekse indringer, die de specifieke cultuur van de volkeren wilde vernietigen en alle landen wilde helleniseren. In feite was het een cultuuroorlog. De Sadduceeën hadden echter geen interesse in de revolutie tegen de Romeinen. Hun grootste belang was om hun positie en de tempel te behouden tegen de Romeinse indringer. Zij waren de mannen van de status quo.
Bovendien is er in de vijf boeken van Mozes, de Pentateuch, geen sprake van de opstanding van de doden. Dit geloof in de opstanding was pas heel laat in de Joodse cultuur binnengekomen, een soort uitvinding van het volk. Voor hen, de Sadduceeën, was het niet veel waard. Zij erkenden alleen de vijf boeken van Mozes. In die zin waren ze conservatief. Maar voor de rest waren de Sadduceeën intellectuelen, hellenistisch zoals de heersende cultuur van die tijd. Ze dachten dat ze boven het geloof van het simpele volk stonden.
Om één of andere reden moet Jezus ook hen geërgerd hebben. Ze leggen Jezus een onoplosbaar geval voor: de vrouw die zeven mannen had, allemaal broers. Volgens de leviraatswet moest de broer de vrouw van zijn overleden broer overnemen. Dat gebeurde zo zeven keer. Van wie zal ze nu de vrouw zijn bij de verrijzenis van de doden?
Zeven: het is geen toeval. De eerste lezing van deze zondag refereert naar het verhaal van de zeven Makkabase broeders. Maar kijk eens hoe de Sadduceeën de kwestie van de opstanding voorstellen, hoe zij het hele probleem al op voorhand belachelijk maken. Je kunt er geen ernstig antwoord op geven zonder gezichtsverlies te lijden. Want als je vertrekt van het geloof in de verrijzenis, geloof je misschien in fabels. Om je reputatie te redden moet je zeggen: o, dat van die verrzijzenis van de zeven Makkabese broeders, dat was een vertelseltje, maar eigenlijk moet je dat anders begrijpen. Hoe dan wel? Eigenlijk maak je zo je eigen spreken irrelevant.
Jezus aarzelt niet om hen te antwoorden. In de evangeliën van Matteüs en Marcus zegt Jezus hen duidelijk dat ze zich vergissen, dat ze het helemaal mis hebben. Hij weegt zijn woorden niet, zelfs zodanig dat de Farizeeën blij zijn dat Hij de Sadduceeën kon antwoorden; ze komen Hem feliciteren.
Jezus zet de zaken recht. Hij getuigt van zijn grote vertrouwen in de opstanding, een teken van de grote macht van God, een werk dat alleen God kan volbrengen. De schilderachtige voorstelling van de opstanding door de Sadduceeën gaat niet op. Maar de opstanding zal toch niet minder concreet zijn. God is een God van de levenden, niet van de doden, en het leven is altijd concreet. We zijn bestemd om mensen te zijn.
Jezus verwijst naar de engelen, een ander geloofspunt dat de Sadduceeën niet aanvaarden. Door te zeggen dat het leven van de doden in het hiernamaals zal zijn als het leven van engelen, bedoelt Jezus echter niet dat wij engelen zullen zijn, dat mens-zijn niet meer telt. Maar engelen zijn wezens die zich volledig bezighouden met de lofprijzing van God. Het komende leven zal een leven zijn waar God de enige zorg zal zijn. Het huwelijk zal eindigen, althans in zijn voortplantings- of overlevingsdimensie van het menselijk ras. Er is een wereld op komst waarin God zelf het leven zal zijn van mensen. Dat stond ver af van de mentaliteit van de Sadduceeën.
Merkwaardig genoeg toont zich bij de Sadduceeën een soort doodsmentaliteit. Als de verrijzenis niet bestaat, is er dan wel een leven na de dood? In feite gaat het in het geloof van de Makkabese broeders om een kwestie van leven en dood. Voor de Sadduceeën schijnt de vraag er niet toe te doen. Ze kunnen leven met abstractie. Leven na de dood, opstanding, de hoop van een heel volk, een hoop waarvoor de Makkabeeën hun leven hadden gegeven. De Sadduceeën lachen deze vraag weg, alsof ze er niet toe doet. Maar een volk zonder hoop laten, is een soort doodsmentaliteit, en die gaat stilaan ook in de maatschappij doordringen. In het jaar 70 zal de tempel daadwerkelijk verwoest worden, Farizeeën en Sadduceeën, ooit machtige en invloedrijke partijen, zullen voorgoed verdwijnen.
Een mentaliteit van dood, vanuit een zeker intellectualisme, ver van het leven van het volk, de ideologische strengheid die hiermee gepaard kan gaan, kan de hoop van mensen vernietigen.
Het echte probleem van de Sadduceeën is dat zij een leven leiden zonder enige hogere aspiratie. Misschien hebben ze zelf ook geen hoop.
Bovendien koesteren ze een ware minachting tegenover de mensen van hun volk. Het gaat niet meer om de waarheid; het enige dat telt is gelijk hebben of meedoen met de belangrijkste opiniemakers, het culturele compromis hooghouden. Vaak gaat dit gepaard met een vorm van dominantie. Het is het einde, ja de dood van alle dialoog.
Wij kunnen van dit evangelie leren de vragen van mensen, die in feite ook onze vragen zijn, niet belachelijk te maken. We kunnen leren argumenteren, niet door anderen belachelijk te maken, maar door eerlijk en oprecht te zoeken naar de waarheid, die ons allen zal verrassen. De Sadduceeën verzinnen onoplosbare problemen. Zij doen alleen maar alsof ze op zoek zijn naar de waarheid. Ze stellen vragen, maar ze willen het antwoord eigenlijk niet horen; ze zoeken, maar willen niet vinden.
Wij weten niets over het hiernamaals, maar Jezus nodigt ons uit tot een diep vertrouwen in God, die leven wil voor iedereen en voor heel zijn schepping. Op een dag zal zijn liefde overwinnen. Deze vraag op leven en dood altijd maar uitstellen, doet geen goed. Je kan je vastklampen aan het hier en nu, maar op de duur ben je niet meer in staat om het beperkte van deze wereld te overstijgen, om te leren leven met wat had moeten zijn en wat het nooit zal worden. Jezus opent ons toch een perspectief: het leven van de verrijzenis. Het einde is geen einde, er is hoop.
Patrick Lens o.p.
