In de evangelielezing horen we Jezus het zogenaamde dubbelgebod uitspreken: “ Gij zult de Heer uw God beminnen met geheel uw hart” en “Gij zult uw naaste beminnen als uzelf.”
Jezus brengt hier twee schriftcitaten samen. Met “Gij zult de Heer uw God beminnen met geheel uw hart” citeert Jezus uit het boek Deuterononium. Het is betekenisvol dat deze zin hier voorafgegaan wordt door: “Sjema Israël” (“Hoor Israël”). Dit is de aanhef van het centrale gebed in het ochtend- en avondgebed van het jodendom. Niemand heeft ooit God gezien (1 Joh. 4) maar God beminnen begint met het open zetten van onze oren. We kunnen God horen in het geluidloze hulpgeroep van mensen dichtbij en veraf, in de stilte van het vermorzeld zwijgen van de planeet, mens en dier.
De tweede zin “Gij zult uw naaste beminnen als uzelf” lezen we ook in het boek Leviticus. In deze teksten is de ‘naaste’ toch in de eerste plaats een volksgenoot. Toch lijkt het beminnen van de naaste zich niet helemaal te beperken tot de stamgenoten. Ook de vreemdeling moet men beminnen als zichzelf. Dat is een inzicht dat geleidelijk aan groeit, ook in het Eerste Testament. In het Lucasevangelie zal een wetgeleerde Jezus vragen: “Wie is mijn naaste?” En Jezus zal de vraag omkeren: “Wie is naar uw mening de naaste geweest van de man die in handen van de rovers is gevallen?. Er was een verhaal, een parabel, nodig om tot een dieper inzicht te komen.
Het dubbelgebod, vooral dan de tweede zin, is verwant aan de zogenaamde ‘gulden regel’. Dat is een universele leefregel die uitblinkt in eenvoud en diepgang en vele gezichten kent. De ons meest bekende versie is: "Behandel anderen zoals je door hen behandeld wilt worden" of "Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet." Varianten hiervan vinden we terug in alle wereldreligies en in veel filosofische stromingen. De zogenaamd ‘categorische imperatief’ van de verlichtingsfilosoof Immanuel Kant bijvoorbeeld is ook door deze gedachte beïnvloed.
Er lijkt van dit gebod een grote redelijkheid uit te gaan. Vanuit een vooruitgangsgeloof kun je verwachten dat inzicht automatisch moet leiden tot een betere wereld. De geschiedenis, ook van de voorbije eeuw, toont echter dat de werkelijkheid weerbarstiger is. Bekijk ook onze eigen levens: de inschattingsfouten, de blinde vlekken, … Niet alleen de vraag “wie is onze naaste?” vergt een proces van onderscheiding maar ook de vraag “wat betekent het om de naaste lief te hebben als mezelf?” Ben ik zo zeker dat ik mezelf ken?
In de evangelielezing zegt Jezus: “Aan deze geboden hangt heel de Wet en de Profeten”. Het woord ‘Wet’ is een vertaling van het woord ‘Thora’. Dit kan aanleiding geven tot misverstanden. ‘Thora’ kunnen we beter vertalen als ‘wegwijzer’. Het verwijst zowel naar geboden, maar het staat ook voor de vijf eerste boeken uit het Eerste Testament, toegeschreven aan Mozes en bij uitbreiding de hele Schrift. Die boeken bevatten naast geboden en verboden vooral verhalen. Het is een vergissing om de geboden en verboden (naar verluid kent de joodse traditie 248 geboden en 365 verboden) te isoleren van de verhalen.
De eerste lezing uit het boek Exodus brengt de geboden, terecht, in verband gebracht met een verhaal: het verhaal van de uittocht uit het slavenhuis Egypte, uittocht uit alle wrede slimme martelende slavernijsystemen ooit en steeds opnieuw bedacht. De eerste lezing zegt ons dat wij ons moeten herinneren dat wij ooit zelf als vreemdelingen in dat Egypte hebben gewoond. Het grote Bijbelse verhaal mag resoneren met onze eigen geschiedenis, onze eigen kleine en grote verhalen.
Mijn grootmoeder overleed bijna dertig jaar geleden. Ik was toen een jongvolwassen man. Een jaar later zou ik vader worden van mijn oudste zoon. Als kind reeds fascineerde het levensverhaal van mijn grootmoeder me. Als achtjarige moest zij, met het hele gezin, halsoverkop vluchten voor het naderende oorlogsgeweld. Na de Grote Oorlog, in de jaren dertig emigreerden enkele van haar broers vanuit het arme Vlaanderen naar Amerika. Hoe kunnen wij, als samenleving, zo hardvochtig zijn voor mensen op de vlucht voor oorlog, geweld, klimaatellende en extreme armoede? Als ik nu hoor en lees over mensen op de vlucht herinner ik me dat dit ook deel is van mijn en ons levensverhaal.
Zonder de moed, de hoop en het verlangen van vorige generaties had ik niet bestaan. Het leert me dat ik niet alles aan eigen verdienste heb te danken. Ook de kwetsuren maken deel uit van mijn levensverhaal.
Ik droom van gemeenschappen waar we oefenen in het onbevangen luisteren naar de Grote Verhalen. En waar we ook onze kleinere individuele en collectieve verhalen mogen delen: onze hoop, ons verlangen, onze kwetsuren ook …
Het herinneren van onze collectieve en individuele geschiedenis is een voorwaarde om te groeien in empathie en humaniteit. Geboden kunnen pas betrouwbare wegwijzers worden als we ze in verband brengen met het verhaal, de herinnering dat wij als vreemdelingen in Egypte hebben gewoond.
Tommy Vandendriessche
