De woorden van Jezus aan het adres van de religieuze leiders zijn ongemeen hard. Heeft hij dit echt zo gezegd? Wijlen pater B.J. De Clercq o.p. schreef hierover het volgende: “Het is weinig waarschijnlijk dat Jezus zelf zo scherp tegen de Schriftgeleerden en farizeeën is uitgevaren. Matteüs heeft zijn kritiek op de joodse religieuze leiders aangedikt en uitgebreid. Bijbelkenners hebben daar een verklaring voor. Ze lezen er een weerspiegeling in van een discussie in de gemeenten van joodse christenen voor wie het evangelie is geschreven. Die christenen werden door de joodse leiders als 'ketters' behandeld en uit de synagoge gesloten. Bij hen die daar erg onder leden bestond een tendens om naar de situatie van voorheen terug te keren. Vandaar de tegenaanval van Matteüs. Laat u door de schriftgeleerden en farizeeën niet beetnemen! Luister naar wat ze zeggen, maar kijk vooral naar wat ze doen. Ze trekken zich zelf niets aan van wat ze jullie voorhouden, terwijl ze lopen te pronken als trotse pauwen.”
In Jezus’ tijd bewaarden de schriftgeleerden en farizeeën de rollen van de Thora en lazen er in de synagoge uit voor. Jezus heeft zijn kennis van het joodse geloof van hen gekregen en verdiepte het in gesprekken met hen. In de inleiding van de rede die we vandaag horen spreekt Jezus met respect over de hen. Ze hebben plaatsgenomen op de stoel van Mozes en bewaren en verkondigen zo het woord, maar hun levenswijze moet Jezus teleurgesteld hebben. Hij vraagt nog altijd om naar de woorden te luisteren en ernaar te handelen, maar navolgen mag je de schriftgeleerden en farizeeën niet, hun daden zijn erop gericht om door de mensen gezien te worden. In het Grieks staat er voor het werkwoord ‘zien’ ‘theathēnai’. Hierin herken je het woord theater. Door dit woord te gebruiken, kritiseert Matteüs op subtiele wijze het gedrag van de schriftgeleerden en farizeeën: ze spelen toneel! Spijtig genoeg is dit theater niet zo onschuldig. De mensen gaan gebukt onder de lasten die hen opgelegd worden en ze moeten onderdanig buigen en plaatsmaken voor deze machthebbers. Jezus wil het anders: “Jullie zijn elkaars broeders en zusters”. Met de afsluitende spreuk “Wie zichzelf verhoogt zal worden vernederd, en wie zichzelf vernedert zal worden verhoogd” roept Jezus op tot nederigheid. Nederigheid is een paradoxale deugd. Wie uitdrukkelijk nederig wil zijn, is het niet meer. Nederigheid is het tegenovergestelde van trots, ijdelheid, blinde eigenliefde, zelfgenoegzaamheid, zelfingenomenheid. Jezus toont met concrete raadgevingen hoe je nederig kan zijn: jezelf geen rabbi, meester, vader of leraar laten noemen. Een nederig mens beseft hoe kwetsbaar hij is. Je moet jezelf daarom niet minderwaardig vinden, je mag jezelf niet superieur vinden.
De tweede lezing is genomen uit de eerste brief van Paulus aan de Tessalonicenzen. Paulus had een stevige opleiding als farizeeër gekregen, maar hij lijkt helemaal niet op de farizeeën uit het evangelie. De eerste brief aan de Tessalonicenzen is de oudste brief van Paulus die we kennen. Hij werd geschreven in het jaar 50 of 51. In de brief roept Paulus herinneringen op aan zijn prediking en verkondiging van het evangelie in Tessalonica waarheen hij samen met Silvanus en Timoteüs was gereisd. We krijgen een idee van hun optreden en leren Paulus kennen als een nederige navolger van Jezus. Misschien moest Paulus zich verdedigen tegen kritiek en heeft hij één en ander een beetje opgesmukt, maar hij gedroeg zich toch heel anders dan de schriftgeleerden en farizeeën tegen wie Jezus fulmineerde. Paulus schrijft dat hij en zijn gezellen gewerkt hebben om niemand tot last te zijn. Hij benadrukt ook dat ze niet geprobeerd hebben de gunst van mensen af te dwingen en dat hun woorden nooit een dekmantel voor hebzucht waren. Uit de brief blijkt ook hoe groot zijn bezorgdheid was voor de leden van de gemeente die hij gesticht had. Hij schrijft: “we zijn u tegemoet getreden met de tederheid van een voedster die haar kinderen koestert” en “we waren voor ieder van u als een vader voor zijn kinderen.” Wie dacht dat Paulus een norse vrouwonvriendelijke man was, moet zijn mening dringend bijstellen.
