Het Johannes-evangelie werd opgeschreven rond het jaar 100, in een gemeente die de catastrofe in Jeruzalem - van april tot september van het jaar 70 - had meegemaakt. Gedurende deze maanden had het Romeinse leger de hele stad met de grond gelijk gemaakt. Kleine groepjes verzetsstrijders probeerden nog te ontsnappen via verborgen tunnels maar werden omsingeld en uitgehongerd. In een straal van 17 kilometer hadden de Romeinen alle bomen omgehakt en het hele gebied herschapen in een woestenij. Gebouwen vernield, geplunderd en in brand gestoken. Vrouwen en meisjes verkracht. Meer dan honderdduizend doden. De tempel in puin.
In Rome werden heilige voorwerpen uit de tempel en 700 gevangenen in een triomftocht getoond aan de bevolking. Slaafgemaakte joden werden er ingezet, onder meer bij de bouw van het nieuwe, prestigieuze Colosseum.
De groep rond Johannes verwerkte deze traumatische ervaringen in een evangelie, ter bemoediging van de ontredderde generaties, die nu verder moesten zonder tempel. Men herinnerde zich dat Jezus tijdens zijn leven scherpe kritiek had gegeven op de offercultus, toen de tempel nog overeind stond. ‘Maak de tempel los’, had hij gezegd, ‘en ik zal een nieuwe doen opstaan in drie dagen.’ Wat betekent deze raadselachtige uitspraak ?
Er moet in het Johannesevangelie nogal wat ‘losgemaakt’, ‘ontbonden’ worden. Maak de wet van Mozes los, maak de Schriften los, maak de lijkdoeken van de dode Lazarus los, maak de sabbat los. Blijkbaar zat er een kramp op het begrijpen van de sabbat, de Thora en de Schriften. Ook de tempeldienst was helemaal vast geraakt.
Losmaken is blijkbaar nodig om opnieuw de bevrijdende kern van godsdienst te vinden. ‘Maak de sabbat los’ is echter geen pleidooi om de sabbat af te schaffen. Integendeel, de sabbat moet losgemaakt worden, los van zinloze reglementen. Omdat de zorg voor zieken en mindervaliden geen dag mag verslappen.
‘Maak de tempel los ‘ was geen pleidooi om de tempel af te breken. Jezus had gehouden van de tempel: hij leerde er, hij wandelde er, hij vierde er de feesten. Maar de tempel kon niet langer het kloppende hart van de godsdienst zijn als de priesterlijke tempelelite er offerde aan de goden van de Romeinse bezetters. Als op deze plaats van gebed, op deze plaats waar woorden van gerechtigheid moesten klinken, slechts commerce en corruptie overbleef. Zo kon het paasfeest in de tempel onmogelijk een feest van bevrijding zijn.
Jezus is woedend. Hij maakt een zweep, jaagt de verkopers en het vee van het tempelplein en legt de hele handel stil. Er moet ruimte komen voor iets anders.
Johannes beschrijft in zijn evangelie mensen die leerden losmaken. Net zoals Jezus maken zij de sabbat los om de lamme te redden, om het kalf uit de put te bevrijden. Na de verwoesting van de tempel vervangen zij hun offers door gebeden, door studie van Thora en door gebaren van solidariteit en ontferming. Dit worden hun nieuwe toenaderingsgaven aan elkaar en aan hun God, een God die geen slacht-offers nodig heeft.
De Johannes-gemeente gelooft dat Jezus ook na zijn dood leeft in hun levende lichaam van solidariteit, dat ze het lichaam van Christus noemt. Zo vormen zij samen de nieuwe tempel van de Levende, waar Zijn inspiratie in hen kan wonen. Uit chaos en verdriet zijn ze opgestaan en hebben zij een nieuwe weg gevonden.
En wij, vandaag? Vinden wij een nieuwe weg?
De documentaire ‘Godvergeten’ maakte veel los. Het werd duidelijk dat de kerk de naam ‘Lichaam van Christus’ niet waard was. Omwille van het seksueel misbruik. Omwille van het hele netwerk van kerkleiders die hun wandaden geheim hielden. Omwille van hun gebrek aan zorg voor de slachtoffers. Deze liegende kerk moet dringend los gemaakt worden. Hier en daar worden al stappen gezet, zegt men.
Zoveel is vastgelopen. Maak de overwerkte parochiepriesters los van hun loodzware taken. Maak de ongelijkheid van leken en vrouwen los. Maak het machtsmisbruik los. Maak structuren los die vastgeroest zitten en schep ruimte voor een nieuwe gemeenschap van gelijken, met zorg voor de meest kwetsbaren.
Niet alleen Johannes, maar ook Mattheüs, Lucas en Marcus nemen de tempelscène op in hun evangelie. Zij beschrijven Jezus’ optreden op een andere wijze, aan de hand van een prachtig beeld : zodra de wisselaars en handelaars uit de tempel verdreven zijn, zodra losgemaakt is wat vast zat, komt er letterlijk weer ruimte. Ruimte voor de lammen en de blinden én ruimte voor de Mensenzoon die zich over hen ontfermt.
Bron: Rooze Egbert en De Witte Paul, De Messias en de macht van Rome. Commentaar op het evangelie naar Johannes, uitg. Skandalon, 2016.
