Net zoals het kerstverhaal heeft ook dit verhaal van de tocht der astrologen aanleiding gegeven tot allerlei volkse fantasie. De astrologen werden koningen die na enige tijd ook een naam kregen: Caspar, Melchior en Balthazar. Ze hadden de drie huidskleuren: wit, geel en zwart en vertegenwoordigden zo de toen bekende werelddelen. Men kende zelfs hun leeftijd: 20, 40 en 60 jaar want ze vertegenwoordigden de drie leeftijden van de man (jeugd, volwassenheid en ouderdom). Hun initialen CMB werden ook de afkortingen van: “Christus Mantionem Benedicat” ‘Moge Christus dit huis zegenen’, tekens die tijdens dit feest met krijt op de deurpost werden geschreven om bescherming af te smeken. Op de vooravond van het feest werd water gewijd dat een bijzonder genezende kracht bezat, enz. Het is op zichzelf een studie waard hoe volksgeloof de diepere betekenis van een feest ombuigt naar magische bescherming tegen kwade krachten en strijd tegen ziekte en dood. Heel begrijpelijk want het zijn bekommernissen die dichter op het vel zitten dan diepe theologie.

Liefde broeders en zusters,
Het is een beetje vreemd en verbazend
dat wij met het nieuwe jaar beginnen
met een feest dat aan Maria toegewijd is.
Het is tamelijk nieuw
omdat het eerst sinds Vatican II het zo is,
met een feest aan Maria het Nieuwjaar te beginnen,
en bijzonder met een feest aan Maria
die als Moeder Gods gebeden wordt.

Lucas schrijft zijn evangelie vele jaren na Jezus’ dood.   Vanuit de overrompelende ervaring van Pasen en Pinksteren componeert hij een ontroerend kerstverhaal.  Hierin verwoordt Lucas de vreugde over Jezus’ bevrijdende boodschap,  maar evenzeer de onduidelijkheid en verwarring over de diepere betekenis van zijn woorden en daden.

Lucas opent zijn geboorteverhaal met de jonge moeder Maria. Hij schetst haar als de belichaming van het vernederde, uitzichtloze volk van die dagen.  Dat volk is zonder toekomst. Het woont onder militaire bezetting, onder de Pax Romana, in een leeggeroofd land.   Maar toch zingt deze Maria :   “Jk ben een gewoon dienstmeisje, maar groots is het wat de Levende met mij doet. God heeft mij gezien en weggehaald uit vernedering.  Rijken zendt Hij heen met lege handen en armen tilt Hij op.” 

Weer zijn we samen gekomen om kerstmis te vieren. En we horen het graag nog eens: het verhaal van die volksverhuizing en engelen aan het hemelgewelf die Latijnse liedjes zingen. Een beetje folklore hoort er nu eenmaal bij. Maar hier en nu gaat het uiteraard om de diepere betekenis van dat verhaal.

We vieren vooral een feest dat spreekt van een diepe hoop. Zeker op dit kerstfeest waar onmacht en woede ons dreigen te overmeesteren. Onmacht en woede om de complete onzin van de oorlog, de vele oorlogen: de gekende en de ongekende, en de hartverscheurende ellende die ze veroorzaken. De leugens die de wereld worden ingestuurd en die het vertrouwen ondermijnen. Het financieel gesjoemel door wie het zich, cynisch genoeg, kunnen veroorloven, en wel terwijl kinderen van honger omkomen. Gerechtigheid is ver zoek.

Geboren in de stilte van de nacht

“Toen alle dingen zich midden in het zwijgen bevonden en de nacht in haar loop op het midden van haar baan stond, kwam van bovenaf, van de koninklijke troon, een verborgen woord in mij neer (dum medium silentium tenerunt omnia et nox in suo cursu medium iter haberet)”. Met dit citaat uit het boek Wijsheid en Job begint Meister Eckhart zijn mooie Kerstpreek. Belangrijk om weten is dat in de tijd dat hij preekte men vooral de menselijkheid van Jezus beklemtoonde. Figuren als Bernardus van Clairvaux en Franciscus van Assisi speelden daarbij een belangrijke rol. Ze waren vooral gegrepen door het immense lijden en de vernederende kruisdood van Jezus. Deze aandacht was niet toevallig want we spreken over ‘die waanzinnige dertiende en veertiende eeuw’ waarin naast mislukkingen van de oogst, de gesel van de pest Europa teisterde en oorlogsbendes het leven van mensen omverhaalden. De afbeeldingen van het kruis tonen in tegenstelling tot de daarvoor liggende tijd een verwrongen, smartelijke Christus die troost moest zijn voor iedereen in eenzelfde situatie. Ook de geboorte, het bezoek van de wijzen, het leven van de kleine Jezus werden om dezelfde reden kleurrijk voorgesteld, bedoeld om mensen op een concrete en levendige manier tot geloof te brengen. Niet toevallig was Franciscus de eerste die de stigmata in zijn lichaam kreeg en was hij het die voor het eerst met een kerststal op de verbeelding van het volk wilde inspelen. Men wilde aan mensen troost bieden en hen op een levendige wijze in contact brengen met dit lijden maar ook door genade getekend leven. Eckhart huiverde van deze evolutie en vroeg zich af of dit het juiste antwoord was op het probleem van het lijden en of mensen door die visuele vondst tot geloof zouden komen. Hebben de kerststallen die zo mooi en levendig het stadsbeeld kleuren enige invloed op gelovigheid? Of: voelen mensen zich getroost bij het besef dat er nog iemand is die lijdt?

Het was pas ná de dood van Jezus dat voor zijn volgelingen ten volle duidelijk was geworden wie hij geweest was en wat hij betekend had. Wie was die gedreven man? Wie was die liefdevolle figuur? Wie was Jezus nu eigenlijk geweest? Na zijn dood hebben zijn volgelingen gesproken over wat ze beleefd hebben met hem. Ze hebben samen herinneringen opgehaald aan wat hij voor hen en voor zovele mensen had gedaan. Ze hebben zijn uitspraken terug opgediept. En vooral: ze hebben elkaar verteld hoe sterk de figuur van Jezus hun leven op dat moment verder inspireerde. Welnu, de herinnering aan die fantastische belevenissen met Jezus hebben de evangelisten, jaren nà de feiten, vastgelegd in hun evangelies, ten dienste van de eerste christelijke gemeenschappen. Niet als een exacte droge geschiedschrijving, maar als een enthousiaste vertelling om te begeesteren. En de rode draad die door dat enthousiasme loopt, is onmiskenbaar: Hij is de Messias. Hij is Zoon van God. Hij leeft.

Het was pas ná de dood van Jezus dat voor zijn volgelingen ten volle duidelijk was geworden wie hij geweest was en wat hij betekend had. Wie was die gedreven man? Wie was die liefdevolle figuur? Wie was Jezus nu eigenlijk geweest? Na zijn dood hebben zijn volgelingen gesproken over wat ze beleefd hebben met hem. Ze hebben samen herinneringen opgehaald aan wat hij voor hen en voor zovele mensen had gedaan. Ze hebben zijn uitspraken terug opgediept. En vooral: ze hebben elkaar verteld hoe sterk de figuur van Jezus hun leven op dat moment verder inspireerde. Welnu, de herinnering aan die fantastische belevenissen met Jezus hebben de evangelisten, jaren nà de feiten, vastgelegd in hun evangelies, ten dienste van de eerste christelijke gemeenschappen. Niet als een exacte droge geschiedschrijving, maar als een enthousiaste vertelling om te begeesteren. En de rode draad die door dat enthousiasme loopt, is onmiskenbaar: Hij is de Messias. Hij is Zoon van God. Hij leeft.

Johannes zit in de gevangenis. Dat komt er van wanneer je de mensen van aanzien de mantel uitveegt. Het zal hem ook zijn hoofd kosten. Hij blameert  “en plein public” Herodes Antipas die de vrouw van zijn broer Filippus geschaakt heeft. Hij trekt van leer tegen de priesters, die zakkenvullers. Johannes klaagt aan dat er zo weinig gerechtigheid is. Zo weinig barmhartigheid. Dat wees en weduwe aan hun lot worden overgelaten. Hij revolteert. “De bijl ligt al aan de wortel van de boom. Iedere boom die geen vruchten draagt wordt omgehakt en in het vuur geworpen”. U begrijpt het: Johannes staat aan de Klaagmuur. Hij kan niet overweg met zoveel schijnheilig gedoe.

Jezus heeft respect en bewondering voor Johannes. Hij zegt dat hij de grootste profeet is tot nog toe. Nog nooit was iemand zo gedreven en eerlijk en trouw aan de traditie als hij. En tegelijk zegt Jezus dat de kleinste in het rijk der hemelen groter is dan hij. Vreemde uitspraak is dat. Enerzijds wordt Johannes  door Jezus geprezen: hij stelt het onrecht in zijn dagen onverbloemd aan de kaak. Zo hoort het ook voor een profeet. Anderzijds begrijpt Jezus dat Johannes wellicht in de greep is van de ontgoocheling. Dat hij vooral opnieuw orde op zaken wil, uitroeien wat onrecht is, recht zetten wat krom is. De joodse identiteit trouw zijn.

En nu, tot in de gevangenis toe, verneemt hij allerlei geruchten over die Jezus. Positieve klanken: dat is duidelijk. Maar ook, dat Jezus er een eerder permissieve houding op na te houdt wat de beleving van de wet betreft. En inderdaad. Jezus geeft een eigen invulling aan de joodse identiteit. Hij gaat om met tollenaars en publieke vrouwen. Hij treedt de sabbat met voeten. En hij zoekt contact met heidenen. Het is allemaal niet erg kosjer volgens Johannes. En dus stuurt hij zijn leerlingen met de vraag wat hij zinnens is te doen. Of hij een einde komt maken aan de beroerde tijd waarin ze leven. Samen met zoveel joden kijkt Johannes uit naar een bevrijder. In elk geval een sterke leider. Iemand met groot gezag. Zo denkt ook Johannes.

Tegen deze achtergrond moet het optreden van Jezus ontgoochelend zijn. Hij is vooral begaan met de doodgewone behoeften van mensen. Dat er zorg is voor zieken, dat doven en blinden niet aan hun lot worden overgelaten, dat de armen goed nieuws mogen horen. Dat kan toch niet cynisch bedoeld zijn. Wat Jezus hiermee zegt is niets anders dan dat de profetie van Jesaja (Jes 61,1) nu in vervulling gaat. Dat is absoluut niet wereldschokkend. Zoals ook Jezus niet de imposante held is waar velen naar uitkijken. Jezus brengt in geen geval een herstel van de oude orde. Hij brengt iets nieuws, dat tegelijk zo oud is als de menselijke verzuchting naar vrede en gerechtigheid.  

Anders dan Johannes kijkt Jezus naar de toekomst. Wat voorbij is komt nooit terug. Hij wil vooruit kijken. De mogelijkheden grijpen die zich aandienen. Het is vandaag niet anders. Er is veel waarover mensen treurig en zelfs kwaad kunnen zijn, een groot gevoel van onmacht. De complete onzin van de oorlog. Zoveel ellende en ondraaglijk lijden. De leugens die de wereld worden ingestuurd. Het toedekken van financieel gesjoemel ten nadele van hen die nu reeds tekort hebben. De waslijst lijkt eindeloos.

Er is wellicht inspiratie te vinden bij de onlangs overleden rector van de universiteit Brussel: Caroline Pauwels. Zoals iedereen beseft zij ook dat er veel onopgeloste problemen zijn. Maar zij weigert te berusten in de onmacht. Je kunt, zelfs in donkere dagen, naar de toekomst kijken. Niet om de problemen toe te dekken. Maar om ondanks alles, positief in het leven te staan. Ook dat is macht. Zij het een andere macht dan de muren die her en der worden opgetrokken om eigen belangen te beschermen. Wij hebben de macht om onze energie te investeren in wat wél mogelijk is. Het is de visie van C.P. die aansluit bij het possibilisme. Laat ons zoeken naar wat mogelijk is en daarin investeren. Muren die mensen buiten sluiten zullen er altijd zijn, maar we hoeven ons daardoor niet lam te laten slaan. Er is creativiteit, macht, die muren kan ondergraven. Er zijn zoveel mensen in allerlei sectoren die het beste van zichzelf inzetten: het is de macht om niet op te geven. Dat mag je een adventshouding noemen. Dat we het verlangen naar een goede wereld diep in ons hart, levend houden. En dat we tegelijk oog hebben voor wat haalbaar is. Mag het een wens zijn die we met elkaar delen.

Laten we die verwachting ook uitzingen: neerdalen als dauw uit de hemel: 358.

.