Genezing van heel de mens

We staan aan het begin van het evangelie naar Marcus. In de aanhef kondigt dit evangelie zich aan als de goede boodschap van Jezus Christus (Mc 1,1). Na zijn doop door Johannes en de roeping van de eerste leerlingen gaat Jezus die goede boodschap onderrichten in de synagoge en hij doet dat “met gezag” (Mc 1,21-22). Maar wát onderricht Jezus precies? Wat is de inhoud van zijn boodschap? Marcus vermeldt het niet. Jezus houdt in de eerste perikopen van dit evangelie niet een uiteenzetting. Toch laat hij zien waar het hem om te doen is, namelijk zijn manier van doen. In tegenstelling tot de beginverhalen van de andere evangeliën bestaat de goede boodschap uit het Marcusevangelie in de eerste hoofdstukken hoofdzakelijk uit genezingen die Jezus verricht. Als je wilt weten wat de inhoud is van Jezus’ boodschap, kijk dan naar wat hij doet, zo wil Marcus zeggen.

Geen woorden maar daden, leve Feyenoord is een regeltje uit het clublied van de bekende eersteklas-voetbalclub Feyenoord uit Rotterdam. Veel supporters zijn havenarbeiders: handen uit de mouwen en werken voor je geld; niet palaveren, maar doen. Woorden leveren immers niets op, alleen daden brengen iets voort. Maar is dat wel zo? Blijkbaar niet, want als je in het voetbalstadion door tienduizenden kelen het langgerekte geen wóóóóóórden hoort brullen, bekruipt je het eigenaardige gevoel dat precies het samen zingen van die woorden een echte daad is. Die gezongen woorden bewerken iets, ze creëren namelijk een samenhorigheidsgevoel, ze enthousiasmeren de spelers, ze dragen ertoe bij dat de club wint. En nog zoveel meer. Als dát alles geen daad is! Het is hoogst komisch, kolder op zijn best: door luidop de daad boven het woord te plaatsen, het doen dus boven het spreken, maak je van dat spreken, van het woord, de hoogste daad. Het evangelie van vandaag heeft het ook over woorden en daden. We hebben namelijk gehoord dat Jezus zowel woorden spreekt als dat hij iets doet; hij geeft niet alleen onderricht, hij geneest ook iemand. En beide be-werken iets.

Kom achter Mij aan

Simon, Andreas, Jacobus en Johannes. Zeg maar: Mon, Dries, Jacques en Johan, vier doodgewone mensen. Soms doet men het voorkomen alsof Jezus zijn apos­te­len ging zoeken in de marge van de samenleving. Dat geldt misschien voor de tollenaar Mattheüs, maar niet voor Mon, Dries, Jacques en Johan. Die vissers waren lang niet onbemid­deld. Misschien geen grote onderne­mers, maar in ieder geval wel KMO-ers. Het familiebe­drijf dat vader Zebedeüs had opge­bouwd, mocht er wezen. Jacques en Johan werkten in de zaak, en mis­schien nog andere gezinsleden. Daarnaast hadden ze ook nog arbeiders in dienst. De Zebedeüssen waren mensen met een zekere sociale status. Om maar aan te geven dat Jezus tot ieder van ons kan zeg­gen: "Kom achter Mij aan".

“Ze lieten alles vallen en volgden Jezus”. Het lijkt wel een impulsieve, weinig door­dachte beslis­sing. Je verwacht dat niet zo direct van hard werkende mensen met enige com­mer­ciële spirit. Mis­schien loopt onze evangelist Marcus hier een beetje te hard van stapel. Want elders zijn er aanduidingen dat de aposte­len niet ‘zonder meer’ have en goed in de steek lie­ten maar dat ze hun beroepsbe­zighe­den hebben voort­gezet. Dat hoeft niet in tegenspraak te zijn met "Kom achter Mij aan". De meeste mensen die Jezus willen volgen hebben een job, een huishouden, zijn getrouwd en hebben kinderen. Jezus spreekt mensen aan op straat, thuis of op het werk, niet om ze daar weg te halen maar omdat 'achter Hem aan komen' juist dáár moet gebeuren.

In de leraarskamer van de school waar ik werk hoorde ik recent nog eens een zeldzame ‘bijbelvaste’ humoristische uitspraak. Toen een collega een verzoek eerder als een bevel formuleerde, reageerde de aangesproken collega met de uitspraak: “Spreek Heer, uw dienaar luistert!”. Een blijk van onderdanige onderwerping, zij het in dit geval met een ironische knipoog. De uitspraak “Spreek, uw dienaar luistert.” hoorden we in de eerste lezing uit de mond van de jonge Samuël die hiermee antwoordt op de stem van de Heer die sprak in de stilte van de nacht. 

Al kan ik de humor waarderen, toch klopt het niet dat gelovige gehoorzaamheid een soort blinde onderwerping aan een bevel veronderstelt. Van Timothy Radcliffe is me volgend citaat bijgebleven: “De gehoorzaamheid van geloof heeft meer weg van het verwachtingsvol luisteren naar een strijkkwartet van Beethoven dan van het gehoorzamen van een politieagent.” 

Licht voor alle volkeren

De evangelist Mattheüs schreef zijn evangelie in Noord Galilea of Zuid Syrië voor een gemengde groep van Joodse en heidense bekeerlingen. Alhoewel zijn uitgangspunt het Jodendom was, was zijn bekommernis aan te tonen dat deze Jezus en zijn boodschap belangrijk was voor alle mensen wat hun cultuur en sociale context ook mochten zijn. Daarbij heeft men altijd erop gewezen dat dit evangelie werd geschreven voor liturgisch gebruik. Dat alles speelt op de achtergrond mee als Mattheüs zijn verhaal over de kindertijd van Jezus brengt. Heidense astrologen bezoeken dit Joodse kind en knielen eerbiedig neer terwijl ze geschenken aanbieden.

Vermoedelijk kwamen ze uit Babylonië, want dat was in die tijd beroemd om zijn astrologen.  Die waren ervan overtuigd dat de micro- en de macrokosmos één geheel vormden. Elke ster aan de hemel was daarom verbonden met een ziel op aarde, een bijzonder heldere ster wees op de geboorte van een bijzonder mens. Zo  werd verteld dat toen keizer Augustus werd geboren astrologen hem gingen begroeten, omdat ze een bijzondere ster hadden waargenomen. Mattheüs kende dit verhaal en gebruikt het om zijn boodschap over Jezus uit te drukken. Het verhaal van de drie wijzen is daarom een evangelische midrasj, een gelovige verwerking van het leven van Jezus. Daarbij zijn opvallende details.

‘Hoe kan je geloven dat de Messias is gekomen? Kijk naar onze wereld, die is toch niet verlost?’

Het zijn vragen van Abraham Wenger. Een Antwerpse jood die twee en een half jaar Auschwitz overleefd heeft ‘dank zij’ het werken in de nachtploeg van Birkenau. De enige langdurige gevangenen die Auschwitz overleefden waren de dwangarbeiders van de nachtploeg omdat de bewakers ’s nachts te moe waren om de gevangenen te geselen.

Hoe kan je geloven dat de Messias is gekomen? Kijk naar onze wereld, die is toch niet verlost?

Kijk naar de vele oorlogsgebieden, kijk naar Gaza waar in naam van Israëls nationale veiligheid en met misbruik van de joodse geschiedenis het Palestijnse volk geslachtofferd wordt op het altaar van geopolitieke en economische belangen.

Hoe kan je geloven dat de Messias is gekomen?

We beleven dramatische tijden. De vrede waarin we ons decennia lang in West Europa geborgen wisten is niet langer vanzelfsprekend. Het oorlogsgeweld schuift onze richting op. De spanning tussen de grootmachten neemt toe. Vandaag voelen we ons nog veilig. Maar er is ook groeiende onzekerheid.  

 “Alles begint bij luisteren”. Zo klinkt het steevast als aankondiging van het VRT radionieuws in Vlaanderen. Luisteren vergt aandacht. Kritische aandacht. Fake news loert om elke hoek. Betrouwbare informatie is van kapitaal belang. Het richt ons leven in de richting van de hoop of van het cynisme.