Door de woorden van Jesaja over te nemen, nodigt Johannes de Doper ons niet uit om de macht omver te werpen, om de gevestigde orde te veranderen, om een revolutie te ontketenen. Hij nodigt ons wel uit tot bekering, dat wil zeggen, tot het grijpen van de macht over ons eigen leven. Om ons een weg te banen door de woestijn.  

De woestijn waarover het evangelie spreekt, is het tegenovergestelde van macht. Het is een plaats waar we ons eindelijk bewust worden van onze eigen afhankelijkheid. De weg van de woestijn gaan is niet   “deserteren” of vluchten voor de eigen verantwoordelijkheden! Het is onze eigen gebreken aanvaarden. De woestijn wekt in ons een verlangen, een dorst. In die zin is het de plaats van ontmoeting met onszelf. Het is de plaats van bekering, van gesprek met onszelf! De woestijn is dus niet een lege plaats waar we niets horen of waarnaar we kunnen vluchten. Daar is in wezen een stilte waarin een stem —misschien de onze— wordt gehoord. De woestijn is als de wind van de Geest. Niet iets wat spreekt, maar wat ons doet spreken en ons helpt anderen een stem te geven. 

“Kom, ga binnen in Mijn vreugde.  Jij gaf eten aan wie honger had. Je gaf drinken aan wie dorst had. Wie naakt was, heb je gekleed. Vreemdelingen opgenomen. Zieken en gevangenen bezocht.”

Het is ontroerend hoe lichamelijk deze concrete gebaren van menselijkheid beschreven staan. Eten en drinken geven, kleren aandoen. Het roept herinneringen op aan papflesjes en babyluiers, aan mijn moeder met een achterkleinkind op haar schoot: “ Ach, ze moeten nog zo dikwijls vastgepakt worden vooraleer ze groot zijn.”   Om zulke gebaren van zorg voor de kleinsten gaat het.

De minsten zijn echter niet alleen kinderen, maar ook mensen die kwetsbaar zijn in de samenleving: de zieken, de armsten, gevangenen en vreemdelingen. Zij redden het niet als er niemand is die hen nabij is. Het gaat om mensen in de marge.

Wat in dit verhaal de meeste verbazing wekt, is hoe intens de Mensenzoon-Bevrijder-Rechter betrokken is op deze mensen in de marge. “Wat je gedaan hebt voor de meest verworpene van mijn broers en zussen, dat deed je aan Mij.“ Raak je aan Mijn familie, dan raak je aan Mij. En aan iedereen die zich heeft ingezet voor deze minsten, zegt hij : “Kom. Kom binnen in Mijn vreugde.”

Nog maar een paar dagen geleden werd ons land getroffen door een zware storm. Hoeveel van ons waren er echt op voorbereid? Veel van onze plannen werden verstoord - onze reizen, bezoekjes aan parken, conferenties. We moesten het plan annuleren om het kerkhof van Borsbeek te bezoeken om voor onze overleden broeders te bidden. Natuurlijk zijn de voorspellingen tegenwoordig vrij goed, we worden altijd van tevoren gewaarschuwd en meestal kunnen we onze planning daarop aanpassen. Maar het leven geeft ons niet altijd die luxe. Soms komt de regen zonder waarschuwing op ons neer.

In het evangelie van vandaag worden we aan deze onzekerheid herinnerd met de woorden: " Wees dus waakzaam, want gij kent dag noch uur". (Mt 25,13)

Het gaat er niet om wie wakker blijft of in slaap valt - want dat doen we uiteindelijk allemaal. Waar het echt om gaat is hoe we reageren als we wakker worden. Wie van ons is echt voorbereid? Duidelijk niet sommige bruidsmeisjes die olie moesten lenen voor hun lampen. Ze waren klaar voor de bruidegom, maar... niet klaar voor zijn vertraging.

De gedroomde stad

In de 13^e eeuw leefde in Henegouwen een bijzondere begijn: de mystica Marguerete Porete die tot de brandstapel werd veroordeeld omwille van haar boek ‘Le miroir des âmes simples et anéanties’. Pas de laatste decennia kreeg men opnieuw aandacht voor haar vooral omdat zij inspirerend was voor de Rijnlandse mystiek. Was het omdat men moeilijk kon verdragen dat een vrouw over theologie schreef? Of omdat haar mystiek zo’n complexloze vrijheid ademt dat men vanuit kerkelijke overheid haar tot de brandstapel veroordeelde? In haar boek beschrijft ze hoe de kracht van de liefde alle tegenstellingen doorbreekt, belangrijker is dan de sacramentele beleving, belangrijker dan armoede of rijkdom, belangrijker dan leven of dood, belangrijker zelfs dan het besef door God te zijn aanvaard. Het enige wat ons rest in onze wereld van denken, van plannen maken en van verbeelden is de liefde die als een onstuitbare kracht alles overstijgt. Ze is in alles aanwezig maar ontsnapt aan elk begrijpen of verwoorden. Ze overstijgt en ontwapent alles in haar deconstructieve kracht. De mens moet zichzelf opofferen (s’anéantir), zijn Ik vernietigen, opdat die verbondenheid tot stand zou komen en alles kan doordrenken. Tegenover de overlevingsdrang, het verlangen tot zelfontplooiing, de strijd om te beheersen en te overheersen staat deze kwetsbare, ongrijpbare kracht, aldus Porete. Tegen alle beterweten, tegen de wanhoop omdat we slechts een korte tijd op aarde zijn, tegen het verdriet om wie wij uit handen moeten geven staat dit kwetsbaar zwakke geloof in de liefde. Want “God is liefde”, schreef Johannes, het is zijn enige identiteit, zoals dat ook voor ons geldt, indien we in Hem willen leven. L’amour voit l’invisible schreef Simone Weil. Ze ziet met respect het waardeloze en betekenisloze van deze wereld zoals ook Jezus ooit zag.

Weest op uw hoede, weest waakzaam

In de lezingen van vandaag vinden we een thema dat weerklinkt in heel de Heilige Schrift: de spanning tussen angst en paraatheid. Jesaja roept smekend tot God en verwoordt de onrust van een volk dat zich verlaten en verloren voelt. In psalm 80 sluit de psalmist zich hierbij aan en smeekt om goddelijke interventie en herstel. In 1 Korintiërs verzekert Paulus de gelovigen van Gods genade en trouw, terwijl Jezus in het evangelie van Marcus zijn leerlingen vermaant om waakzaam en alert te zijn, want de tijd is onzeker. Doorheen deze verschillende passages klinkt een eenstemmige boodschap: vrees niet, maar wees voorbereid.

De aangrijpende woorden van Jesaja verwoorden de wanhoop van een volk dat van Gods wegen is afgedwaald. Toch erkent Jesaja, zelfs in hun eigenzinnigheid, de onveranderlijke aard van God - Hij is onze Vader, onze Verlosser en Zijn naam gaat alle eeuwen door. Het gebed van de profeet is tweeledig: een schreeuw tot God om terug te keren naar Zijn volk en een smeekbede om goddelijke interventie, een manifestatie van Zijn macht die de grondvesten van de aarde zal doen schudden.

Het verhaal van de talenten is allicht één van de meest gekende parabels uit de bijbel.

Maar het gevaar bij zeer gekende verhalen is dat wij, bij het horen ervan, al vlug besluiten: “Och ja, dat kennen wij!”, en onze aandacht meteen verdrongen wordt door enig gevoel van wrevel.

Misschien is het daarom nuttig even te kijken naar enkele minder in het oog springende details die ons kunnen helpen om de draagwijdte van deze gelijkenis beter te vatten.

Vooreerst is het goed te weten dat in de Joodse samenleving van destijds een talent een enorm grote geldsom betekende. Omdat historici ook de lonen uit de bijbelse tijd kennen, waarbij één denarie overeenkomt met een dagloon, was het niet zo moeilijk om de koopkracht van een talent te berekenen.  Welnu, uitgaande van een gemiddeld dagloon van vandaag, komt een talent neer op een bedrag van 660.000 €. De heer deelt dus in totaal meer dan 5 miljoen euro uit, en de meest bekwame dienaar krijgt daarvan 3.300.000 € in beheer.

De woorden van Jezus aan het adres van de religieuze leiders zijn ongemeen hard. Heeft hij dit echt zo gezegd? Wijlen pater B.J. De Clercq o.p. schreef hierover het volgende: “Het is weinig waarschijnlijk dat Jezus zelf zo scherp tegen de Schriftgeleerden en farizeeën is uitgevaren. Matteüs heeft zijn kritiek op de joodse religieuze leiders aangedikt en uitgebreid. Bijbelkenners hebben daar een verklaring voor. Ze lezen er een weerspiegeling in van een discussie in de gemeenten van joodse christenen voor wie het evangelie is geschreven. Die christenen werden door de joodse leiders als 'ketters' behandeld en uit de synagoge gesloten. Bij hen die daar erg onder leden bestond een tendens om naar de situatie van voorheen terug te keren. Vandaar de tegenaanval van Matteüs. Laat u door de schriftgeleerden en farizeeën niet beetnemen! Luister naar wat ze zeggen, maar kijk vooral naar wat ze doen. Ze trekken zich zelf niets aan van wat ze jullie voorhouden, terwijl ze lopen te pronken als trotse pauwen.”

In de evangelielezing horen we Jezus het zogenaamde dubbelgebod uitspreken: “ Gij zult de Heer uw God beminnen met geheel uw hart” en “Gij zult uw naaste beminnen als uzelf.”

Jezus  brengt hier twee schriftcitaten samen. Met “Gij zult de Heer uw God beminnen met geheel uw hart” citeert Jezus uit het boek Deuterononium.  Het is betekenisvol dat deze zin hier voorafgegaan wordt door: “Sjema Israël” (“Hoor Israël”). Dit is de aanhef van het centrale gebed in het ochtend- en avondgebed van het jodendom. Niemand heeft ooit God gezien (1 Joh. 4) maar God beminnen begint met het open zetten van onze oren. We kunnen God horen in het geluidloze hulpgeroep van mensen dichtbij en veraf, in de stilte van het vermorzeld zwijgen van de planeet, mens en dier.